Những ngày qua, khi “cơn sốt” hàng 5ct (năm cánh trắng) lên cao, không ít anh chị em chơi lan đã thắc mắc về lan đột biến là gì?
Các khái niệm về Đột biến, Thường biến trong thực vật được nói rất kỹ và rõ ràng như sau :
1. Biến dị di truyền – Đột biến.
Nguyên nhân do sự thay đổi về cấu trúc hoặc số lượng của vật chất di truyền (gen, ADN, NST) nên có thể di truyền được cho các thế hệ sau.
2. Biến dị không di truyền – Thường biến.
Do sự tác động của các yếu tố từ điều kiện ngoại cảnh làm thay đổi mức phản ứng của kiểu gen mà không có sự thay đổi về cấu trúc và số lượng của vật chất di truyền nên không thể di truyền được.
Lan đột biến 5CT
Đối với Hoa Lan thì nó cũng không nằm ngoài những khái niệm này. Vậy chúng ta có thể phân biệt như sau:
– Những cây hoa lan có kiểu hình đơn lẻ khác với quần thể, nhưng vẫn có khả năng sinh sản và di truyền sự khác biệt về kiểu hình đó đến đời sau thì được gọi là cây Lan đột biến.
– Những cây lan có kiểu hình khác biệt đồng loạt ở 1 vùng khí hậu nào đấy, không thể di truyền kiểu hình khác biệt ấy cho đời sau thì là cây lan thường biến.
– Cây lan đột biến, có thể đời sau không thể hiện kiểu hình khác biệt nữa, đơn giản bởi vì kiểu hình khác biệt ấy nằm trong gen lặn, nó không thể hiện kiểu hình đó khi có gen trội song hành.
– Cây lan đột biến thể hiện liên tục kiểu hình khác biệt cho nhiều đời sau, khi đủ lâu, đủ số lượng cá thể các đời thì có thể tách ra thành loài mới.
Lan Đột biến 5CT – Bảo Duy (Ảnh minh họa)
Ví Dụ: Trường hợp cây mẹ là cây đột biến như cây 5ct, trắng tuyền (hàng rừng), chớp, lá biên,…thì cấu trúc nhiễm sắc thể của nó lỏng lẻo. Bộ nhiễm sắc thể này đang ở một trật tự mới (mới nên gọi là đột biến – chưa có từ trước đến giờ) nên nó rất kém bền. Cấu trúc nhiễm sắc thể mới dễ thay đổi dưới tác động của điều kiện bên ngoài.
Trường hợp này chúng ta có thể thấy rõ ở lan giả hạc. Với đặc điểm là cấu trúc nhiễm sắc thể lỏng lẻo nên chúng rất dễ thay đổi cấu trúc hình thể như thân, lá, hoa ở những điều kiện nhiệt độ, ánh sáng khác nhau chúng khác nhau. Chính đặc điểm này làm cho lan giả hạc ở mỗi vùng miền khác nhau có hình thái khác nhau.
Và cũng chính đặc điểm này làm cho lan giả hạc có nhiều dạng đột biến nhất (nào là giả hạc trắng, giả hạc châu như, giả hạc 5ct,…) Do đó với những dòng lan đột biến thì việc cấy mô đỉnh sinh trưởng cũng không mang lại kết quả 100% giống mẹ (do tác động của môi trường, hóa chất phòng thí nghiệm,…)
Tại sao hoa lan đột biến lại đắt tiền?
Vài năm trở lại đây, giới chơi hoa lan lại dấy lên phong trào tìm kiếm hoa lan đột biến tự nhiên có màu sắc, hình dáng độc, lạ. Người chơi lan chấp nhận chi vài triệu đồng cho một Cen – ti – mét nhánh lan Phi điệp năm cách trắng Phú Thọ; Phi điệp Lâm Hải; Đai châu, Tam bảo sắc đột biến…Một giò lan đột biến nhiều khi có giá hàng trăm triệu đồng để cả tỷ đồng vẫn có người tìm kiếm sở hữu bằng được. Hoa lan đột biến lại quý và có giá trị “đắt như tôm tươi”
Lý giải về độ quý hiếm của hoa lan đột biến trong tự nhiên, GS. TSKH Trần Duy Quý, Viện trưởng Viện Nghiên cứu hợp tác Khoa học Công nghệ Châu Á Thái Bình Dương, đồng thời cũng là Chủ tịch Hội Hoa lan Hà Nội cho biết: “Đột biến gen là những biến đổi trong cấu trúc của gen xảy ra ở cấp độ phân tử tại một điểm nào đó trên phân tử ADN và có liên quan đến sự thay đổi về số lượng, thành phần, trật tự các cặp nucleotide trong gen. Có rất nhiều kiểu biến đổi về cấu trúc gen, trong đó những biến đổi liên quan đến 1 cặp nucleotit trong gen được gọi là đột biến điểm…”
GS. Quý cũng cho biết thêm, trong tự nhiên, tất cả các gen đều có thể bị đột biến không riêng gì hoa lan nhưng với tần số rất thấp (1/1000000-1/10000). Tuy nhiên tần số đột biến có thể thay đổi tùy thuộc vào các tác nhân gây đột biến. Tác nhân gây đột biến có thể là các chất hóa học (thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ,…), các tác nhân vật lý như tia phóng xạ (Tia X, Tia α, Tia β…) hoặc các tác nhân sinh học như virus có trong cơ thể hoặc môi trường bên ngoài cơ thể. Đột biến gen có thể xảy ra ở tế bào sinh dưỡng và tế bào sinh dục.
Nghệ nhân Hùng Xiếc choáng với một mầm lan có giá 10 triệu đồng
“Đột biến là quá trình xảy ra đột ngột, riêng rẽ, ngẫu nhiên, không định hướng ở cơ thể sống trong điều kiện tự nhiên nên đa số là đột biến gen là đột biến lặn và có hại, một số ít có lợi và có ý nghĩa rất lớn đối với quá trình tiến hóa và chọn giống. Vì vậy, một giống hoa lan đột biến có được màu sắc đẹp, cấu trúc bông chặt chẽ, hương thơm quến rũ…thực sự là một báu vật trời cho. Đây là nguyên nhân chính làm cho những giống này trở nên quý giá và hấp dẫn người chơi lan”, GS. Quý phân tích.Theo dân sành chơi lan rỉ tai nhau về những vườn làn đang sở hữu nhiều loài lan đột biến hiếm có khó tìm. Chúng tôi cùng GS. Quý và một số nghệ nhân Sinh Vật Cảnh của Hà Nội đã tìm đến Vườn lan Tấn Phong (Hà Đông), Vườn lan Lâm Hải (Hải Dương). Phải tận mắt chứng kiến những mẩu “Key lan” được bảo quản cẩn thận hơn cả vàng trong phòng thí nghiệm lạnh tiêu chuẩn mới thấy hết sự trân trọng của người yêu lan. Và quả thật, khi ngắm những bông hoa lan đột biến ngay cả người ngoại đạo cũng không cầm được cảm xúc xao xuyến trước vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật.
“Còn gì tuyệt vời hơn đối với một người chơi lan chuyên nghiệp khi cả đời lặn lội may mắn và phúc phần quá lớn mới có duyên gặp, sở hữu được một chi lan đột biến mới tinh chưa có tên trong danh sách thực vật toàn cầu. Sở hữu hoa lan độc, lạ và gắn cho nó những cái tên của con cái mình…Những thứ đó thực sự còn quý hơn cả vàng. Đắt mấy cũng có người am hiểu tìm kiếm, sưu tầm sở hữu”, anh Nguyễn Huy Tấn, chủ nhà Vườn Hoa lan Tấn Phong chia sẻ.
Bí mật của những “thương hiệu lan đột biến” tiền tỷ
Mắt nai, Gái nhảy, Hiển Oanh, Ngọc sơn cước, Bảo Duy, Bạch tuyết, Bướm đại ngàn, Hồng Yên thủy… là những tên gọi gán cho “lan đột biến”. Có những loại đang giao dịch lên tới tiền tỷ một giò lan vài cm. Vì sao chúng có giá như vậy?
Hàng loạt giao dịch lan đột biến (giới chơi lan gọi là lan var) trong thời gian qua đã làm rúng động xã hội.
Những giao dịch này được quay video hoặc phát trực tiếp lên mạng (live stream) với hình ảnh những cọc tiền được xếp thành chồng cao, đổi lấy một giò lan khi đó mới chỉ là một cái mầm nhú vài cm.
Giá trị một kie lan var lên tới tiền tỷ khiến không ít người bàng hoàng, nghĩ rằng “giá trị bị đảo lộn”, bởi nó là khối tài sản lớn mà một gia đình nông dân tằn tiện cả đời, nếu bán hết nhà cửa, ruộng vườn cũng chỉ đủ để đổi một nhánh cây nói trên.
Loại lan đột biến được đặt tên “5 cánh trắng Bạch Tuyết”
Vài ba năm trước, những cái tên “hot” nhất được nhắc tới trong giới chơi lan như: 5 cánh trắng Phú Thọ, 5 cánh trắng Di Linh; Mắt nai; Gái nhảy, Hiển Oanh (H.O)… “làm mưa làm gió” thị trường lan var.
Tuy nhiên, chỉ một thời gian ngắn sau đó, cơn sốt H.O, 5 cánh trắng, Gái nhảy… bị “hạ nhiệt”, dần được thay thế bởi những cái tên mới. Từ giá trị tiền trăm triệu hay vài chục triệu một “kie”, giá bán hiện tại trên thị trường của những loại này đang ở mức trên dưới 1 triệu đồng/kie – ngưỡng giá trị mà một người yêu cây có thể mở hầu bao để mua.
Thời điểm hiện tại, các “thương hiệu” mới nổi đang được lên ngôi có tên như Ngọc sơn cước, Bảo Duy, Bạch tuyết, Bướm đại ngàn, Hồng Yên thủy… Giá trị đang giao dịch lên tới tiền tỷ một giò lan.
Thương vụ giao dịch 5.000 kie lan Ngọc Sơn Cước tại Quảng Ninh lên tới 250 tỷ vào cuối tháng 3/2021 khiến loại lan này được xếp vào hàng “hiếm – hót” thời điểm hiện tại
Thương vụ giao dịch 250 tỷ diễn ra vào cuối tháng 3 vừa qua tại Quảng Ninh liên quan tới giao dịch mua bán giống lan Ngọc Sơn cước.
Vì sao giá trị của lan var được đẩy “lên trời”, dù nó không có thước đo, không có “chuẩn mực” để so sánh? Nhiều bi kịch đã xảy ra khi những người “khát làm giàu” cầm cố tài sản, vay mượn ngân hàng để lấy tiền tỷ “đầu tư vào lan”, nghĩ thú chơi là một cơ hội làm giàu!
Ông Chử Văn Cao (huyện Văn Giang, Hưng Yên) – một người có thâm niên chơi lan hơn 20 năm lý giải, tất cả những loại “lan đột biến” nói trên, trước tiên, đều là lan rừng.
Ông Chử Văn Cao – một người yêu lan, chơi lan hơn 20 năm là người may mắn sở hữu một giò lan có mặt hoa khác biệt, và lấy tên mình đặt tên cho giò hoa tình cờ mình có được
Lấy mình làm minh chứng, ông Cao cho biết, năm 2016, ông mua 30 kg lan rừng (mua theo cân) với giá vài trăm ngàn đồng/kg về chia thành các giò lan để chăm sóc.
Những giống lan phổ biến, nhiều người chơi có giá vài trăm ngàn hoặc lên tới tiền triệu (tùy thuộc vào độ to, nhỏ của giò lan) có tên chung như phi điệp, đai trâu, lan trầm, hoàng phi hạc, lan giả hạc, long tu…, số lượng lên tới hàng trăm loại.
Đây là những loại cây sống tầm gửi, phổ biến ở vùng rừng nhiệt đới. Tùy theo khí hậu, thổ nhưỡng của các vùng, chúng biến đổi màu sắc hoặc có hình thái khác nhau.
Mặt hoa của cây lan rừng có tên “Văn Cao” của ông Chử Văn Cao (huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên)
Ông Cao đã tự tay nhân giống được nhiều giò khác từ cây lan mẹ
Sau một thời gian, các giò lan ra hoa. Trong số đó, nếu may mắn có một loại lan có mặt hoa khác biệt so với những loài phổ biến, chủ vườn sẽ chọn riêng ra, cho chế độ chăm sóc đặc biệt và nhân giống.
“Trong số 30 kg lan rừng tôi mua về, có một khóm lan ra hoa màu trắng rất đẹp, mặt hoa khác biệt hẳn những loại lan thông thường. Tôi đưa riêng ra và đặt tên là lan Văn Cao – lấy tên của chính mình đặt cho nó. Nó cũng là lan đột biến như các loại lan có tên Hiển Oanh, Bảo Duy, Năm cánh trắng, Mắt nai, Gái nhảy…
Ông Chử Văn Cao lấy tên mình đặt cho giò lan ra mặt hoa đẹp mà mình phát hiện
“Tên như nào là do người chủ tự đặt như thế, theo đặc điểm nhận dạng hoặc theo sở thích của họ, chứ không phải là tên khoa học của cây” – ông Cao giải thích
Đến thời điểm hiện tại, ông Cao đã bán được khoảng chục giò lan “thương hiệu” tên của mình. Giò có giá trị cao nhất là hơn 400 triệu đồng, các giò còn lại từ vài chục đến vài trăm triệu.
“Giá cả do mình tự đặt ra, theo cảm hứng, theo sự thoả thuận của bên mua, bên bán, không có ai định giá cả. Những người cùng đam mê, yêu cái đẹp, mình cao hứng thì có thể tặng cho nhau” – ông Cao thật thà.
Giải thích về những cái tên lan đột biến đang là “hàng hot” trong giới chơi lan, ông Cao nói, cũng như lan Văn Cao tôi đặt theo tên của mình, các loại lan khác được đặt tên theo đặc điểm, sắc thái hoa. Người ta thích đặt tên nào thì đặt, như Hiển Oanh (H.O), Bảo Duy là tên của chủ vườn lan phát hiện ra mặt hoa đẹp này.
Giò lan có tên ” 5 cánh trắng Đại tướng”, theo giải thích của ông Cao, là do nó xuất phát từ nhà Đại tướng Võ Nguyên Giáp, được người yêu cây xin 1 nhánh về trồng và nhân lên
Cây có mặt hoa rất đẹp, khác biệt với những cây lan rừng thông thường
“Gái nhảy” là loại lan biến đổi màu sắc, đặt ở góc này thì thấy hoa màu này, đặt ở chỗ khác lại nhìn ra màu khác, người phát hiện ra đặt cho nó tên như vậy, ý là “lẳng lơ” như “gái nhảy”. “Mắt nai” là loại lan ra hoa cánh trắng muốt, trong số đó có 2 cánh điểm màu khác, chấm tròn xếch như mắt nai nên đặt là “mắt nai”; “bướm đại ngàn” mặt hoa to như cánh bướm, nên gọi là “bướm đại ngàn”…
Những loại “lan đột biến” khác như 5 cánh trắng Phú Thọ, Hồng Yên Thủy, 6 mắt Thái Bình… người trồng lấy tên địa danh để đặt cho cây. Sau dần thành quen, giới chơi lan gọi tên như thế thành tên của dòng hoa đó…
Cách thức nhân giống từ thân cây lan mẹ để ra nhiều những giò lan khác của ông Cao
Khay chứa lan nhân giống của ông Chử Văn Cao
“Mẫu số chung của những loại lan này là nó khác biệt so với thông thường, rất đẹp và hiếm. Vì đẹp, hiếm, nhiều người thích sưu tầm nên nó được săn đón, nhiều người mê. Giá trị của nó do chủ nhà vườn đưa ra, sau đó, giới thương mại tiếp tục đẩy lên, là câu chuyện về sau, nhà vườn chân chính không kiểm soát được” – ông Cao lý giải.
Giải thích về giống lan “Đại tướng”, “Đa Hòa”, ông Cao cho biết: lan “Đại tướng” là loại lan xuất phát từ nhà của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Một người tặng cho Đại tướng một giò lan, sau đó giò lan đó ra mặt hoa rất đẹp, người ta xin một nhánh về nhân giống, và đặt tên hoa là “5 cánh trắng Đại tướng” để làm ký hiệu riêng.
Cây lan mẹ “Văn Cao” mà ông Cao may mắn sở hữu trong số 30kg lan rừng ông mua về từ năm 2016
Tương tự, “lan Đa Hòa” là giò lan lấy giống từ giò lan trong đình làng Đa Hòa, hay “6 mắt Thái Bình” là loại lan lấy từ tỉnh Thái Bình để nhân giống.
“Có rất nhiều loại, nhiều tên khác nhau, tên gọi là do nhà vườn, người trồng đặt, gọi tên theo đặc điểm nhận dạng hoặc theo cách ký hiệu của họ (với mục đích để phân biệt, dễ nhớ) chứ không có giống loài nào đột biến và có tên khoa học cả.
100% các loại lan trên đều là lan rừng, nó “đột biến” là do tự nhiên, do thay đổi khí hậu, thổ nhưỡng mà ra mặt hoa đẹp. Nếu như có sự can thiệp của khoa học, của con người như cấy mô… thì đó không thể gọi là đột biến” – ông Chử Văn Cao giải thích.